Nederlanders weten te weinig van ‘onze’ vaderlandse geschiedenis! Waar is het koloniale verleden in de schoolboeken? Waarom is er alleen aandacht voor de westerse geschiedenis? De geschiedenis is weinig inclusief! Allemaal uitspraken die je terug ziet komen op sociale media, aan de spreektafels van programma’s als OP1 en zelfs in het journaal. Maar in de moderne schoolboeken staat al behoorlijk wat informatie. Daar ligt het probleem niet. Docenten moeten te veel in te weinig tijd, schrijven Tom van der Geugten, docent geschiedenis en educatief auteur, en Maria Greven, em. hoogleraar theoretische geschiedenis, in het NRC Handelsblad.[1]

Te weinig kennis van het verleden, dus er moet meer?

Stalin en Hitler worden steeds vaker als icoon, popsymbool of cultheld gebruikt in bijvoorbeeld memes.

In zijn boek Revolusi: Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld (2020), beweert David Van Reybrouck nogal stellig dat het aangeboden onderwijs in Nederland nogal eenzijdig en beperkt is, vooral met betrekking tot het koloniale verleden. Niet alleen Van Reybrouck stelt dat het nogal karig is gesteld met onze kennis van ‘ons handelen in de Oost’. Ook het vorige kabinet zag kennisgebrek. Daarom besloot het een commissie in te stellen onder leiding van Jet Bussemaker, om de bestaande kennis over voormalig Nederlands-Indië te vergroten.[2]

Menig geschiedenisdocent houdt nu zijn hart vast. Zij moeten namelijk steeds meer doen in steeds minder tijd. Is die ontwikkeling nieuw? Een kleine terugblik geeft verduidelijking. Tot aan 1968 konden docenten geschiedenis in relatieve vrijheid hun vak onderwijzen. Voorschriften waren er nauwelijks. Net als in de rest van Europa, lag de nadruk voornamelijk op westerse Europese geschiedenis. Hierin zat vrijwel altijd een nationalistisch perspectief verweven, want scholieren moesten wel kennis hebben van ‘de vaderlandse geschiedenis’. Dat is nu allemaal anders. In het jaar dat de Mammoetwet (1968) werd aangenomen, werd geschiedenis een keuzevak in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Daaraan werd niet veel later een centraal schriftelijk eindexamen geschiedenis en staatsinrichting verbonden. In dit eindexamen stonden twee onderwerpen, die om het jaar wisselden, centraal die landelijk werden getoetst. Het moest allemaal concreter!

Desondanks werd in 1992 het doel gesteld het onderwijs efficiënter, doelgerichter en professioneler te maken. Toetsing, examinering en eindkwalificaties mochten niet meer afhangen van individuele docenten. Voortaan werd er lesgegeven over door de overheid vastgestelde doelen. Eén van die kerndoelen betrof historische vaardigheden. Binnen dit nieuwe onderwijs moesten leerlingen zich kunnen verplaatsen in opvattingen, motieven en normen en waarden van mensen in het verleden; het liefste nog zonder een oordeel te vellen.

Eind jaren negentig werden ook de doelen voor de leerstof expliciet geformuleerd. In de tweede fase van de bovenbouw havo/vwo mocht er niet alleen aandacht zijn voor Nederlandse of westerse geschiedenis. Ook migratiegeschiedenis en koloniale geschiedenis moesten een plaats krijgen in het curriculum, naast tien speciaal voor het onderwijs gedefinieerde tijdvakken. Critici vonden deze kerndoelen te vaag, eurocentrisch en waren bang dat de ‘vaderlandse geschiedenis verloochend zou worden’. In diezelfde jaren negentig kwam daar een ‘canon van Nederland’ bij.

Geschiedenis op de middelbare school

Het mag duidelijk wezen dat al die veranderde voorschriften hebben geleid tot het regelmatig aanpassen van de schoolboeken. In schoolboeken als Memo, Feniks, Forum, Tijd voor Geschiedenis, Geschiedenis Vandaag en Sprekend Verleden is veel meer expliciet aandacht voor de rol van Nederland bij slavernij, kolonialisme, imperialisme, genocide en dekolonisatie. Nog meer aandacht voor deze thema’s was volgens Bas Kromhout van het Historisch Nieuwsblad (3/2020) onhaalbaar.[3] Om niet te schrijven over de doelstelling die het geschiedenisonderwijs zichzelf stelt: een compleet historisch referentiekader voor het verdere leven. Verwacht een vak als biologie of aardrijkskunde hetzelfde? En dat in een halve eeuw van geschiedenisonderwijs waarin 65 procent van alle leerlingen na hun vijftiende geen geschiedenisles meer krijgt. In een periode waarin de wekelijkse lestijd nu gemiddeld 15 minuten op basisscholen en 1 tot 2 uur in de onderbouw van het voortgezet onderwijs bedraagt. Eenzelfde periode waarin kennisoverdracht een ondergeschikte rol dreigt te krijgen, onder invloed van onderwijskundigen die scholen richting een regime van ‘zelfstandig leren’ leiden, aldus Van der Geugten en Grever. In de praktijk leidt dit ertoe dat bepaalde onderwerpen en vaardigheden nauwelijks aan bod komen tijdens de geschiedenislessen.

Als de overheid van het geschiedenisonderwijs verlangt dat het meer invloed gaat uitoefenen op de historische beeldvorming in Nederland en van Nederlanders, dan moet er eerst iets gedaan worden aan de infrastructuur van het vak. Als het zo belangrijk is dat men weet heeft van de genocide op de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog; gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen; het koloniale verleden; de oorsprong van racisme en discriminatie in de samenleving; genderdiversiteit, normen, waarden en grensoverschrijdend gedrag, dan moeten we ook de wijsheid hebben om van geschiedenis weer een vak te maken voor alle leerlingen in het hele voortgezet onderwijs. In de lerarenopleidingen aan de hogescholen en universiteiten zal dan nog meer aandacht besteed moeten worden aan multiperspectiviteit en historische vaardigheden in relatie tot historische kennis. Alleen zo voorkomen we dat er een generatie opgroeit die alleen gericht is op het maken van selfies en TikTok-filmpjes bij het concentratiekamp Auschwitz in Polen, in plaats van stil te staan bij de 1.1 miljoen mensen die daar op een gruwelijke wijze om het leven zijn gebracht.