Kenmerkende aspecten tijdvak 1: jagers en boeren

Bron 1. Grotschildering in de grotten van Lascaux, gelegen in het huidige Frankrijk.

De rotstekening hiernaast (bron 1) is omstreeks 15.000 voor Christus aangebracht in een grot in de buurt van het Franse dorpje Lascaux. Op de grotschildering zie je een verscheidenheid van dieren waarop de eerste mens jaagde. Deze eerste mensen leefden van het voedsel wat zij jaagden en de planten die zij verzamelden. Zij waren nomaden die voor hun onderkomen gebruik maakten van grotten en eenvoudige hutten die gemaakt werden van hout en dierlijkmateriaal.

Jagen en verzamelen kostte veel tijd, vandaar dat de eerste mens waarschijnlijk voortdurend hiermee bezig was. De nomadische gemeenschappen waren klein, vanwege de beperkte hoeveelheid voedsel dat beschikbaar was. Daarnaast hadden deze eerste mensen weinig bezittingen, omdat ze rondreisden. Deze bezittingen waren met eenvoudige werktuigen gemaakt.

Bijna alles wat historici weten van deze nomadische volken, komt uit onderzoek van materiële bronnen. Deze eerste volken kenden geen schrift, vandaar dat historici de periode van jagers en verzamelaars de prehistorie noemen. Wanneer de prehistorie eindigt, verschilt per volk.

Bron 2. De vruchtbare sikkel waar de meeste rivierdalen gebruikt werden voor de landbouw.

Tien- tot twaalfduizend jaar geleden vond in het Midden-Oosten (bron 2) een ingrijpende verandering plaats: de landbouwrevolutie, ook wel neolithische revolutie genoemd. Deze verandering gebeurde niet van de een op de andere dag, maar verliep geleidelijk. Vandaar dat de eerste boeren naast de landbouw ook nog op jacht gingen en eetbare planten verzamelden. De eerste boeren zochten naar plekken waar planten snel groeiden. Vaak waren dat vruchtbare rivierdalen. Op die plek maakten zij de grond gereed voor het verbouwen van gewassen en het houden van getemde dieren.

Een ander kenmerk van landbouwsamenlevingen was dat mensen op een vaste plaats bleven wonen. Vrouwen konden daardoor meer kinderen krijgen, aangezien zij eerst beperkt werden; je kon immers maar één kind tegelijk dragen. De groepen waren groter dan die van de jagers en verzamelaars. Daarnaast ontstonden er sociale verschillen tussen mensen. Boeren die meer verbouwden dan zijzelf opaten, betaalden andere mensen uit in voedsel om voor hen te werken. Bovendien betekende zo’n overschot aan landbouwgoederen dat boeren in sommige seizoenen tijd overhielden, dat konden ze besteden aan zaken die niet direct met hun levensonderhoud te maken hadden.

Onze kennis over deze eerste landbouwsamenlevingen komt meestal uit materiële bronnen, soms aangevuld met teksten geschreven door tijdgenoten.