Bij het bestuderen van het verleden laat je nieuwe kennis altijd aansluiten bij datgene wat je al weet. Hetzelfde geldt voor leerlingen. Ook zij hebben al in meer of mindere mate voorkennis. De docent moet zich daarop richten, om zo betekenis te geven aan de leerstof die nog gaat komen Alleen dan kan er een complete instructie worden geven. Het begin van de les is noodzakelijk om de nieuwe lesstof betekenisvol te maken. Een goede instap is belangrijk om dat te bereiken.
De instap
Om een goede instap te maken, moet de docent zich af vragen wat de leer- en lesdoelen zijn die hij of zij wil behandelen in het lesuur. Wat is belangrijk voor de leerlingen om te weten? En waar kunnen de leerlingen de antwoorden vinden op de vragen die gedurende de les gesteld gaan worden. Als de docent zich dit afvraagt, wordt hij zich didactisch bewust van de keuzes die hij moet maken. Als die keuzen gemaakt zijn, is de instap bedoelt om de leerlingen te richten op de gestelde doelen. Daarom kan de instap de volgende functies hebben:
- Motiveren
- Oriënteren
- Ordenen
Motiverende instap
Motiverende instappen wekken de interesse van leerlingen om aan de gang te gaan met nieuwe leerstof. Het is dan ook de meest gebruikte instap door docenten. De docent doet met een motiverende instap beroep op de intrinsieke motivatie van leerlingen. Leg tijdens de instap de nadruk op het nut en de relevantie van het onderwerp. Door de relevantie aan te tonen, zien leerlingen het nut in van het nog te behandelen onderwerp. Iets wat als nuttig wordt gezien, is immers ook de moeite waard om te onthouden!
| Voorbeeld instap | Kenmerken | Uitvoering |
| Verrassende | Iets waardoor leerlingen verrast worden.
| Bijvoorbeeld een toneelstuk, ooggetuige verhaal dat als bijzonder wordt ervaren of object.
|
| Raadselachtige | Blijft voor de leerling een raadsel waar de docent heen gaat met het verhaaltje of gesprek.
| Bijvoorbeeld een verhaaltje met vragen, kruiswoordpuzzel met uitkomst lesonderwerp, geheimzinnige afbeelding of vreemd voorwerp.
|
| Anekdotische | Spannend verhaaltje over echte gebeurtenis. Nuttig voor inleiding onderwerp of geven van basisinzichten aan de leerlingen. Dat leidt tot vragen die de leerlingen in lesonderwerp zullen beantwoorden
| Bijvoorbeeld een verhaaltje vertellen vanuit het oogpunt van een historische actor of ooggetuige verhaal.
|
| Controversiële | Uitspraken politieke leiders ‘VOC-Mentaliteit’- kijken of dit wil klopt? Of 4/5 mei op dam. Laat de leerlingen kritisch denken.
| Bijvoorbeeld ‘goed/fout’ vragen presenteren in de vorm van een quiz of meningsvragen
|
Oriënterende instap
Oriënterende instappen zijn bedoeld om leerlingen op een geheel nieuw onderwerpt te introduceren. Dat kan een nieuw hoofdstuk zijn of een nieuw deelonderwerp. De instap activeert de voorkennis van de leerling en maakt de context duidelijk waarin het nieuwe onderwerp geplaatst zal gaan worden.
Tip: ‘maak gedrag en verwachte kennis van leerlingen duidelijk. Leerlingen weten dan wat van ze verwacht wordt. Maar doe dit niet te vaak! Leerlingen weten vaak wel wat er van hen verwacht wordt en hen eraan herinneren elke les weer lokt verstorend gedrag uit’.
Met een oriënterende instap wordt de voorkennis geactiveerd en krijgt de docent zicht op het leerproces. Leerlingen stappen immers nooit blanco het klaslokaal binnen. De voorkennis die leerlingen al hebben, gebruiken ze om het onderwerp te categoriseren en te contextualiseren. Als de voorkennis inzichtelijk wordt gemaakt, kan de docent overbodige herhaling voorkomen. Dat kan simpel getoetst worden: schrijf op wat je weet al weet over…. of neem een digitale quiz af.
Een oriënterende instap is ook ideaal om de leerdoelen te verduidelijken door middel van hoofd- en deelvragen te presenten: ‘deze moet je aan het einde van deze lessenreeks kunnen beantwoorden’. Tevens kan duidelijk gemaakt worden hoe naar de doelen toegewerkt gaat worden; getoetst gaan worden of welke hulp de leerling kan verwachten bij de leer- en lesdoelen.
Ordenende instap
Een ordende instap kan gebruikt worden als leerlingen onbekend zijn met het nieuwe onderwerp. Chinese geschiedenis is zo’n voorbeeld. Leerlingen vinden het lastig zo’n geschiedenislijn te plaatsen naast de westerse geschiedenislijn. Door een ordenende instap helpt de docent het nieuwe onderwerp te contextualiseren en aan te laten sluiten bij wat ‘wel bekend is’. Dat kan gedaan worden door de inhoud alvast te structureren, bijvoorbeeld door (1) problematiseren, (2) thematiseren of (3) categoriseren.
| Aanpak | Kenmerken | Voorbeeld |
| Problematiseren | Informatie formuleren, door de leerlingen een probleem op te laten oplossen. | Bijvoorbeeld mysterie of discussie of beginnen met gevolgen die omgezet moeten worden in oorzaken. |
| Thematiseren | Verschillende perspectieven laten zien. Onderwerpen opdelen in deelonderwerpen en dan deelonderwerpen per les behandelen. | Een verhaal waarin meerdere perspectieven verwerkt zitten. |
| Categoriseren | Categorieën voor onderverdeling van informatie. | Bijvoorbeeld periodisering, invalshoeken, beroepen, economisch, enzovoort kunnen ook verhaal of afbeelding gehaald worden. |
Van instap naar les
Zorg ervoor dat de instap altijd in relatie staat tot de doelen van de lessenserie en de individuele les. Wat wordt in de les aan de orde gesteld? Daarop moet instap worden afgestemd. Probeer een instap niet te ingewikkeld te maken. Zoals het woord al zegt, gaat het om een instap: een korte kennismaking met de lesinhoud die nog gaat komen. Het is dan ook niet erg dat een instap vorm zich enkele lessen herhaalt. Meerdere lessen beginnen met een bron te laten zien, kan zo’n herhaling vormen. Bovendien biedt zo’n herhaling een gevoel van structuur aan leerlingen: ‘er is altijd een instap en een afsluiting’.