Hadrianus: keizer van cultuur of een rare kwast?
De Romeinse keizer Hadrianus (117 – 138 n.C.) was een groot bewonderaar van de Griekse cultuur. Er is weinig bekend over de jonge jaren van Hadrianus. Historici vermoeden dat hij zich in zijn jonge jaren richtte op de bestudering van de Griekse taal, filosofie en kunst. Als zoon van de senator en ex-praetor Publius Aelius Hadrianus Afer werd hij mogelijk naar Griekenland meegenomen, waardoor deze interesse alleen maar meer werd gewekt. In het jaar 86 verloor de jonge Hadrianus op tienjarige leeftijd zijn vader. Hij kwam vanaf dat moment onder de voogdij te staan van de latere keizer Trajanus. Deze was een van zijn achterooms.
Toen keizer Trajanus in 117 overleed werd Hadrianus aan het sterfbed geadopteerd door de keizer. Met deze laatste daad – men vermoed zelfs dat de adoptie werd vervalst – was de opvolging van Hadrianus een feit. Ondanks dat velen twijfelden aan de rechtmatigheid van de opvolging, vocht niemand het keizerschap van Hadrianus aan.
De keizer van cultuur
In Europa bereikte de romanisering onder het keizerschap van Hadrianus het hoogtepunt. Dit hoogtepunt werd gekenmerkt door een aantal culturele prestaties. In 125 liet de nieuwe keizer het Pantheon herbouwen, dat veertig jaar daarvoor was afgebrand. Dit religieuze centrum moest volgens Hadrianus weer de glorie van de goden weerspiegelen. Een ander belangrijk bouwwerk in de Romeinse hoofdstad werd door hemzelf ontworpen: de Tempel van Venus en Roma.
Naast grote culturele projecten in het Italiaanse gedeelte van het rijk, bleef het niet beperkt tot dit geografisch gebied. Ook voegde hij aan Athene een nieuw stadsdeel toe. Dit nieuwste deel werd aan het oude verbonden door een poort met daarop een dubbele spreuk. Aan de ene kant stond: Dit is de stad van Theseus. Aan de ander kant liet hij graferen: Dit is de stad van Hadrianus. Daarnaast liet hij in Athene de immens grote tempel van de Olympische Zeus afbouwen, maar dan in de moderne Korintische stijl die in de tijd van Hadrianus geprefereerd werd boven de oudere Dorische stijl, waarin de werkzaamheden ooit door de tiran Peisistratos waren begonnen.
Op zijn reizen liet Hadrianus zich steevast vergezellen door Antinoos, een beeldschone Griekse jongeman. Op hem was de keizer zeer verliefd geworden. Ook deze verliefdheid sloot aan bij de Griekse cultuur en gewoonten, waarin patronage van jonge mannen door oudere heren de normaalste zaak van de wereld was. Toen Antinoos op een reis door Egypte in de Nijl verdronk, was de keizer ontroostbaar. Hij gaf het bevel de Griekse jongeman voortaan als god te vereren, wat mede verklaart dat een groot aantal Antinoos beelden in de oostelijke helft van het rijk maar ook in de stad Rome zijn gevonden. Enkele van deze beelden sierden ook de Villa Hadriana in Tivoli. Voor de bouw van dit architectonische meesterwerk werden de beste vaklieden van de bouw- en beeldhouwkunst ingehuurd. Het was aan hen de taak om een perfecte overgang te fabriceren tussen de Griekse vormentaal, gekenmerkt door hoekige vormen en zuilen; en de Romeinse vormentaal, die gekenmerkt werd door ronde vormen en koepels.
Keizer en filosoof
Toch is het niet alleen de periode van rouw waaraan Hadrianus zijn bekendheid heeft te danken, noch de bouw van Villa Hadriana. Deze Romeinse keizer bestuurde het rijk met de wijsheid van een filosoof. In plaats van veroveringsoorlogen te voeren, zorgde hij voor een goede grensafbakening. Bovendien werden deze afbakeningen beschermd met verdedigingswerken. In het huidige Engeland onder andere door de bouw van de beroemde Muur van Hadrianus, op de grens met het huidige Schotland. Ook werden verdedigingswerken – de zogenoemde limes – in het huidige Duitsland, op het gedeelte tussen de beide grensrivieren Rijn en Donau, aangelegd en uitgebouwd. Met zijn regeren was de Romeinse keizer Hadrianus de belichaming van de klassieke cultuur: de eenheid tussen Griekse en Romeinse invloeden.
Literatuur
Everitt, Anthony. Hadrianus: de rusteloze keizer. Amsterdam: Uitgeverij Ambo, 2012.
