Paragrafen
Kenmerkende aspecten
45. De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.
46. De dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld.
47. De eenwording van Europa.
48. De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.
49. De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.
Na de Tweede Wereldoorlog bleven de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie over als supermachten. Hun ideologische tegenstelling – kapitalistisch liberalisme tegenover communisme – en streven naar invloedssferen leidden tot wantrouwen; beide landen voelden zich door de ander bedreigd.
Onder leiding van de VS en de Sovjet-Unie kwamen twee ideologische blokken van landen tegenover elkaar te staan. De wereld werd opgesplitst doordat veel landen zich genoodzaakt zagen een kant te kiezen. Europa werd tijdens de Koude Oorlog letterlijk in tweeën gedeeld, met het ‘IJzeren Gordijn’ als grens. Dat was een bijnaam voor de streng bewaakte grens die Oost- en West-Europa van elkaar scheidde.
Door de nucleaire wapenwedloop tussen de blokken groeide de kans op een atoomoorlog. Tijden van hoog oplopende spanning wisselden zich af met perioden van ontspanning, waarin werd overlegd over beperking van de bewapening. Tot een rechtstreeks gewapend conflict tussen de VS en de SU kwam het niet. Er was steeds sprake van dreiging, maar vooral van indirecte oorlogshandelingen; vandaar de term ‘koude oorlog’. In 1989, met als hoogtepunt de val van de Berlijnse Muur, kwam er een vreedzaam einde aan de Koude Oorlog.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Japan Europese koloniën in Azië. Deze bezetting zorgde voor een toename van het verzet tegen ‘vreemde overheersers’ in de koloniën. Na de Japanse overgave grepen nationalisten in bijvoorbeeld Frans-Indochina en in Nederlands-Indië hun kans en riepen de onafhankelijkheid uit. Maar de twee moederlanden legden zich daar niet bij neer. Zij probeerden hun gezag met geweld te herstellen. Dat leidde tot een bloedige strijd. Het verloop van beide onafhankelijkheidsoorlogen werd beïnvloed door het conflict tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De Verenigde Staten zagen de leider van de Vietnamese nationalisten als een communist en steunden daarom Frankrijk. In Indonesië wilden zij voorkomen dat Indonesische nationalisten steun zouden zoeken in de Sovjet-Unie voor hun onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland. Daarom kozen zij partij tegen Nederland in deze onafhankelijkheidsoorlog – waar ze later weer op terugkwamen. Zo kwam er na 1945 een einde aan de westerse hegemonieWest-Europese overheersing van Afrika en grote delen van Azië. in de wereld. Groot-Brittannië vertrok uit Brits-Indië, Nederland uit Nederlands-Indië en Frankrijk uit Indochina. In de jaren zestig volgde de onafhankelijkheid van een groot aantal koloniën in Afrika. Door deze dekolonisatieHet tot zelfbestuur brengen / onafhankelijk worden van een kolonie. ontstonden tientallen nieuwe staten (bron 3).
Bron 5. Het Marshall Plan, dat als doel had de door de Tweede Wereldoorlog getroffen landen economisch te ondersteunen, was één van de eerste initiatieven tot economische samenwerking.
Na de Tweede Wereldoorlog werkten (West-)Europese landen meer dan ooit met elkaar samen. Het ontstaan van deze (economische) samenwerking in Europa in de jaren 1950 hield verband met een drietal ontwikkelingen:
De Europese samenwerkingOntwikkeling waarbij Europese landen (vooral op economisch gebied) steeds meer gaan samenwerken en één geheel vormen. kreeg in de jaren 1990 vorm in de Europese Unie. Doordat de Koude Oorlog eindigde in een nederlaag voor de Sovjet-Unie, konden landen van het voormalige Oostblok en delen van de Sovjet-Unie zich vanaf de jaren 2000 ook aansluiten bij de Europese Unie.
In de jaren zestig stegen de lonen in Nederland sterk. Hierdoor kregen veel mensen meer te besteden en ook meer vrije tijd. Dit zorgde voor een nieuw gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid. Jongeren mochten in de jaren zeventig hun verdiende geld steeds vaker zelf houden en besteden, waardoor ze minder afhankelijk werden van hun ouders. Zo ontstonden er aparte jongerenculturen.
Steeds meer gezinnen kregen een televisie in de huiskamer. Daardoor kwamen er ook andere meningen en opvattingen binnen dan die uit de eigen kring, wat de blik op de wereld verruimde. Tegelijkertijd liep het kerkbezoek terug en verloor de kerk steeds meer grip op het dagelijks leven. Daardoor volgden minder mensen automatisch de christelijke leer. Deze kritische houding werd versterkt doordat jongeren langer en hoger onderwijs volgden. Onder invloed van al deze ontwikkelingen werden veel traditionele normen en waarden losgelaten, bijvoorbeeld op het gebied van gezagsverhoudingen, man-vrouwrelaties en seksualiteit.
In de tweede helft van de twintigste eeuw kwamen er in West-Europa steeds meer immigranten uit andere (niet-westerse) culturen. Dat had verschillende oorzaken:
Maar overal bleef de westerse cultuur toonaangevend en werden migrantengroepen sterk door die cultuur beïnvloed. De veelvormigheid van de samenleving nam toe, niet alleen door migranten, maar ook door het loslaten van traditionele normen en waarden. In sommige gevallen leidde deze pluriforme samenlevingSamenleving met veel variatie in meningen, normen en waarden. tot botsingen, bijvoorbeeld rond religieuze gebruiken of integratie in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Maar in de meeste gevallen leidde deze multiculturele samenlevingSamenleving met elementen uit verschillende culturen. tot steeds grotere diversiteit aan leefpatronen en een groeiend individualisme, dat zichtbaar werd in persoonlijke levensstijl, culturele keuzes en politieke opvattingen.
Literatuur
Blom, Hans. Geschiedenis van de Nederlanden. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff, 2005.
Geschiedenis Havo/Vwo, Syllabus Centraal examen 2017, Domein A en B van het Examenprogramma.
Wilsum, W.P. van. Tijd van televisie en computer, de periode na 1945 Moderne tijd. Peize, 2018.