Tijdvak 8: Van industrie tot burgerrechten

1. Industrialisatie en modern imperialisme

De industriële revolutie zorgde niet alleen voor veranderingen in de productie, maar ook in de samenleving. De urbanisatieHet verschijnsel dat steeds meer mensen in de stad gaan wonen. nam toe, steden groeiden en nieuwe sociale klassen ontstonden. De fabriekseigenaren vormden de economische elite, terwijl een groeiende arbeidersklasse in moeilijke omstandigheden moest werken. De levensomstandigheden in de steden waren vaak slecht, met overvolle huizen en weinig sanitaire voorzieningen. Hierdoor ontstonden sociale spanningen en een toenemende roep om sociale hervormingen.

Verandering in de relatie tussen koloniën en moederlanden

De industriële revolutie had grote invloed op de verhouding tussen de moederlanden en hun koloniën. Door de groeiende vraag naar grondstoffen en afzetmarkten begonnen geïndustrialiseerde landen zoals Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland actief nieuwe gebieden te koloniseren. Koloniën leverden essentiële grondstoffen zoals olie, rubber, goud en diamanten, die nodig waren voor de industrie. Tegelijkertijd werden de koloniën afzetmarkten voor de fabrieksproducten uit de moederlanden.

De (Koloniale) Conferentie van Berlijn in 1885 illustreert hoe politieke motivatie samenging met economisch belang. Europese landen, waaronder Groot-Brittannië, Frankrijk, en Duitsland, kwamen samen in Berlijn om Afrika onderling te verdelen en zo conflicten te voorkomen. Dit congres was een van de belangrijkste momenten in de geschiedenis van het modern imperialismeDe periode vanaf ongeveer 1850 waarin West-Europese landen grote gebieden in Afrika en Azië veroverden om die economisch te gebruiken.. De belangen van Afrikaanse bevolkingsgroepen werden volledig genegeerd. Grenzen werden getrokken zonder rekening te houden met de etnische en culturele samenstelling van de regio’s, wat leidde tot verdeeldheid en conflict in de Afrikaanse gemeenschappen.

Bron 4. Europa, gedreven door het modern imperialisme, wilde conflicten over koloniale bezittingen voorkomen. Onder leiding van Duitsland werd Afrika verdeeld op basis van koloniale interesse, niet op basis van de volkeren die er woonden; zoals op de kaart is te zien.

Het modern imperialisme was dus niet alleen economisch gedreven, maar ook politiek gemotiveerd. Landen wilden hun macht en invloed uitbreiden door nieuwe gebieden te koloniseren. Dit zorgde voor een intense wedloop tussen Europese grootmachten om zoveel mogelijk koloniaal gebied te veroveren. Het gevolg was een wereldorde waarin de koloniale machten de economische en politieke structuur van hun koloniën bepaalden zonder inspraak van de oorspronkelijke bevolking. Dat leidde weer tot uitbuiting van de lokale bevolking en natuurlijke hulpbronnen.

Modern Imperialistische motieven

Het modern imperialisme in de negentiende eeuw werd gedreven door verschillende motieven. Politiek gezien wilden Europese landen hun macht en invloed vergroten door koloniaal gebied te veroveren. Economisch gezien zorgde de behoefte aan grondstoffen en nieuwe markten voor uitbreiding van koloniën. Ideologisch speelden superioriteitsgevoelens en het idee van ‘de last van de blanke man’ een rol, waarbij westerse landen vonden dat zij de ‘minder ontwikkelde’ volken moesten ‘beschaven’. Dit idee van culturele en raciale superioriteit werd versterkt door het opkomende sociaal-darwinismeTheorie die de evolutietheorie toepast op de samenleving en stelt dat sommige mensen of volken sterker zijn dan anderen en daarom machtiger zouden moeten zijn..

Sociaal darwinisme was een gedachte die voortkwam uit de evolutietheorie van Charles Darwin, waarin hij stelde dat in de natuur de sterkste overleefden. Dit werd door sommige denkers toegepast op de menselijke samenleving, waarbij werd aangenomen dat sommige volkeren sterker of ‘beter’ waren dan andere. Europeanen beschouwden zichzelf als de ‘superieuren’ en gebruikten deze ideeën om hun koloniale ambities te rechtvaardigen. Ze zagen het als hun plicht om de ‘minder ontwikkelde’ volken in Afrika en Azië te ‘beschaven’ door hun cultuur, religie en politieke systemen op te leggen. In feite werd het veroveren van koloniën gezien als een manier om de wereld in een hiërarchische volgorde te ordenen, waarbij de Europeanen aan de top stonden.

In Afrika leidde dit tot een snelle kolonisatie, waarbij inheemse bevolkingen werden onderdrukt en gedwongen zich aan te passen aan de wetten van de koloniale overheersers. Het idee van de ‘last van de blanke man’, dat Europeanen zich verplicht zouden voelen om hun superioriteit te delen, versterkte dit gevoel van rechtvaardiging. De opkomst van het nationalismePolitieke stroming waarbij mensen veel waarde hechten aan hun eigen land, volk en cultuur. in Europa, waarbij mensen hun eigen land als het beste beschouwden, zorgde ervoor dat deze overtuigingen breed gedragen werden en dat de verovering van koloniale gebieden als vanzelfsprekend werd gezien. Dit maakte de imperialistische ambities van Europese landen zowel politiek als ideologisch acceptabel en noodzakelijk in hun ogen.

Nederlands Modern Imperialisme in Nederlands-Indië

Nederland speelde een actieve rol in het modern imperialisme door de uitbreiding van zijn invloed in Nederlands-Indië. Inheemse leiders werden ingezet om het Nederlandse gezag te handhaven in ruil voor behoud van hun posities. Boeren moesten bepaalde gewassen tegen lage prijzen leveren aan de Nederlanders, wat leidde tot armoede en uitbuiting, zoals beschreven door Eduard Douwes Dekker in zijn boek “Max Havelaar”.

Later, in 1870, werd het systeem van gedwongen productie vervangen door particuliere ondernemingen die grote plantages beheerden. Dit leidde tot de ontwikkeling van Nederlands-Indië als leverancier van industriële grondstoffen, zoals suiker, koffie, thee, tabak, aardolie, en rubber, die essentieel waren voor de groeiende industrie in Nederland. De exploitatie van de kolonie was vooral gericht op het maximaliseren van economische voordelen voor het moederland, vaak ten koste van de lokale bevolking.

Nederland introduceerde ook nieuwe infrastructuur en onderwijs in Nederlands-Indië, maar dit diende voornamelijk de economische belangen van de kolonie. Het doel was om een efficiëntere exploitatie van de hulpbronnen te verwezenlijken en de controle over de inheemse bevolking te versterken. Inheemse kinderen krijgen Nederlandstalig onderwijs, leerden over de rijke geschiedenis van het moederland. Dit onderwijs moest de superioriteit van de blanke Nederlander bevestigen, maar ook duidelijk maken dat de enige weg naar de beschaving via westerse normen en waarden liep. Vaak het dit onderwijs het tegenovergestelde effect: steeds vaker twijfelden Indonesiërs aan de blanke superioriteit, want ‘ook zij waren immers in staat op dezelfde manier te denken en converseren als de blanke; waarom dan gehoorzamen’? Hoewel sommige inheemse leiders en elites van deze sociale, culturele en economische veranderingen profiteerden, was het overgrote deel van de bevolking onderworpen aan zware arbeidsomstandigheden en economische uitbuiting.

2. Een klassensamenleving

Tijdens de industriële revolutie trokken veel mensen van het platteland naar de stad, wat leidde tot een sterke urbanisatie. Dit kwam doordat het leven op het platteland steeds moeilijker werd: door technologische vooruitgang in de landbouw waren minder boeren nodig, en velen raakten hun werk kwijt. Daarnaast waren er weinig mogelijkheden om extra inkomsten te genereren, waardoor armoede toenam. Steden boden daarentegen werkgelegenheid in de snelgroeiende fabrieken, wat velen aantrok ondanks de slechte arbeids- en woonomstandigheden. Ze zochten werk in de snelgroeiende fabrieken, maar de arbeidsomstandigheden waren vaak zwaar. Werknemers maakten lange werkdagen van twaalf tot zestien uur, zes dagen per week. De lonen waren laag, waardoor veel gezinnen moeite hadden om rond te komen. Kinderarbeid was normaal: kinderen werkten in fabrieken, mijnen en werkplaatsen om een extra inkomen te verdienen voor hun families. Dit was noodzakelijk omdat de lonen van volwassen arbeiders vaak niet voldoende waren om een gezin te onderhouden. Werkgevers maakten graag gebruik van kinderarbeid, omdat kinderen minder loon kregen en vaak gehoorzamer waren dan volwassenen. Bovendien was onderwijs niet verplicht, waardoor kinderen makkelijk ingezet konden worden voor eenvoudige en soms gevaarlijke taken. Vooral in mijnen en textielfabrieken werden kinderen uitgebuit, vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Pas later, onder druk van hervormers en vakbondenEen vakbond is een organisatie die opkomt voor de rechten van werknemers, zoals betere lonen en werkomstandigheden., werden wetten ingevoerd om kinderarbeid te beperken en uiteindelijk te verbieden.

Door de lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden ontstond een grote kloof tussen arbeiders en fabriekseigenaren. De arbeidersklasse moest lange uren maken en leefde in armoede, terwijl de fabriekseigenaren en ondernemers veel winst maakten en een welvarende elite vormden. Dit leidde tot de opkomst van een klassenmaatschappij, waarin sociale positie steeds meer bepaald werd door economische status in plaats van de geboorte zoals gebruikelijk was geweest in de standensamenleving. De middenklasse groeide door de behoefte aan geschoolde arbeiders, zoals managers en administratief personeel. Ondertussen bleven de arbeiders in een kwetsbare positie door het ontbreken van sociale zekerheid.

Een sociale kwestie

De woonomstandigheden in de snelgroeiende industriesteden waren slecht. Veel arbeiders woonden in kleine, vochtige huizen zonder schoon drinkwater of riolering. Dit leidde tot de verspreiding van ziektes zoals cholera en tuberculose. Omdat de overheid zich in het begin nauwelijks met de leefomstandigheden bemoeide, bleef de situatie lange tijd zorgwekkend. Door het gebrek aan goede huisvesting en hygiëne stierven veel mensen op jonge leeftijd. Een goed voorbeeld hiervan was Amsterdam, waar in de negentiende eeuw veel arbeiders opeengepakt woonden in smalle steegjes en binnenplaatsen. De Jordaan was destijds een van de armste wijken van de stad, met overvolle woningen en nauwelijks sanitaire voorzieningen. Hierdoor braken regelmatig epidemieën uit, wat de sterfte onder de arbeidersklasse aanzienlijk verhoogde. Pas later, met de aanleg van waterleidingen en riolering, begon de situatie langzaam te verbeteren.

Daarnaast waren fabrieken gevaarlijke werkplekken. Er waren nauwelijks veiligheidsmaatregelen en veel arbeiders raakten gewond door slecht onderhouden machines of giftige dampen, zoals de chemische stoffen die werden gebruikt in textielfabrieken, waar arbeiders blootgesteld werden aan schadelijke verfstoffen en bleekmiddelen, wat vaak leidde tot ernstige gezondheidsproblemen. Werken in de mijnen betekende blootstelling aan instortingsgevaar en schadelijke stoffen die longziektes veroorzaakten. Arbeiders hadden geen verzekeringen en bij ziekte of ongevallen verloren zij hun inkomen, wat hen en hun families in nog grotere armoede stortte.

Discussies over de sociale kwestie

Niet alleen arbeiders waren zich bewust van de sociale kwestieHet probleem van de slechte leef- en werkomstandigheden van arbeiders in de 19e eeuw.; ook de midden- en hogere klassen begonnen zich zorgen te maken. Dit kwam deels door humanitaire overwegingen, maar ook door drie belangrijke factoren. Ten eerste leidde de verspreiding van ziektes in de overvolle arbeiderswijken niet alleen tot hoge sterfte onder arbeiders, maar vormde het ook een gevaar voor de rest van de bevolking. Cholera- en tuberculose-epidemieën troffen regelmatig de steden, wat zorgde voor angst en oproepen tot betere hygiëne en sanitaire voorzieningen. Ten tweede was er grote angst voor sociale onrust. Arbeiders begonnen zich steeds vaker te organiseren en te protesteren tegen hun situatie. De rijken waren bang dat de armoede en ontevredenheid zouden leiden tot opstanden, zoals tijdens de Franse Revolutie. Ten derde speelden christelijke overtuigingen een rol. Vanuit het christelijke geloof werd steeds vaker gepleit voor hulp aan de armen en verbeteringen in hun levensomstandigheden, gedreven door het principe van naastenliefde. Christelijke groeperingen zagen het als hun morele plicht om de zwakkeren in de samenleving te helpen en zetten zich actief in voor armoedebestrijding en betere werkomstandigheden. Vooral vanuit protestantse en katholieke hoek ontstonden initiatieven om arbeiders te ondersteunen, zoals het opzetten van weeshuizen, ziekenhuizen en sociale hulpprogramma’s. Deze bewegingen benadrukten dat het de taak van de samenleving was om zorg te dragen voor de minderbedeelden en legden daarmee de basis voor latere sociale hervormingen.

De overheid begon zich langzaamaan met het probleem te bemoeien. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwamen de eerste sociale wetten, zoals wetten tegen kinderarbeid en regels voor betere werkomstandigheden. In Engeland werd bijvoorbeeld de Factory Act van 1833 ingevoerd, die de werktijden van kinderen beperkte en inspecteurs aanstelde om fabrieken te controleren. In Nederland werden in 1874 de eerste stappen gezet met het Kinderwetje van Van Houten, dat kinderarbeid in fabrieken verbood voor kinderen onder de twaalf jaar. Toch duurde het lang voordat er echte verbeteringen kwamen.

Veel industriëlen en politici dachten aanvankelijk dat de vrije markt het probleem vanzelf zou oplossen, maar toen de situatie niet verbeterde, werd sociale wetgeving steeds urgenter. Steden groeiden in hoog tempo, en epidemieën zoals cholera sloegen hard toe in de overbevolkte arbeiderswijken. Dit had ook gevolgen voor de rijkere burgers, die steeds vaker pleitten voor maatregelen om de volksgezondheid te verbeteren. Maar wiens uiteindelijk verantwoordelijk het was om de situatie te veranderen: de fabriekseigenaren, de overheid of de arbeiders zelf? Daar werd flink over gediscussieerd.

De emancipatie van arbeiders

Verschillende groepen zetten zich in voor de verbetering van de positie van arbeiders. Vakbonden waren een belangrijke factor in deze strijd. Arbeiders begonnen zich te verenigen in vakbonden om gezamenlijk betere lonen en werkomstandigheden te eisen. In het begin werden vakbonden vaak verboden en arbeiders die lid waren van een vakbond konden hun baan verliezen. Maar naarmate de arbeidersbeweging groeide, werden vakbonden steeds sterker en invloedrijker. Dit proces versterkte de scheiding tussen de arbeidersklasse, middenklasse en elite, wat de klassensamenleving kenmerkte.

Naast vakbonden speelden socialistischeSocialisme is de politieke stroming die streeft naar meer gelijkheid in de samenleving, vooral tussen arm en rijk. en sociaaldemocratischeSociaaldemocratie in een politieke stroming die via verkiezingen en wetten de ongelijkheid in de samenleving wil verminderen, zonder een revolutie. politieke partijen een grote rol. In veel landen ontstonden arbeiderspartijen die streden voor betere arbeidsomstandigheden, hogere lonen en sociale wetgeving. In Nederland werd in 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) opgericht, de voorloper van de huidige PvdA.

Christelijke en liberale politieke hervormers zetten zich ook in voor verbetering van de situatie. Christelijke bewegingen pleitten bijvoorbeeld voor sociale wetten en liefdadigheid. Liberalen geloofden dat betere scholing en economische groei de armoede konden verminderen. Vrouwen speelden ook een steeds grotere rol in de arbeidersbeweging, vooral door zich in te zetten voor betere arbeidsomstandigheden en stemrecht. Meer vrouwenrechten leidden tot betere arbeidsomstandigheden omdat vrouwen steeds vaker opkwamen voor zaken zoals een kortere werkdag, betere lonen en veiliger werkomstandigheden. Hun betrokkenheid bij de arbeidersbeweging zorgde ervoor dat wetgeving en beleid niet alleen gericht waren op mannen, maar ook rekening hielden met de specifieke noden van vrouwelijke arbeiders, zoals zwangerschapsverlof en bescherming tegen uitbuiting. Bovendien droeg hun strijd voor stemrecht bij aan politieke hervormingen die uiteindelijk ook gunstig waren voor de bredere arbeidersklasse.

Socialisme

Een van de bekendste theoretici over de positie van arbeiders was Karl Marx. Hij stelde dat de geschiedenis werd bepaald door klassenstrijd: een strijd tussen de bezittende klasse (de bourgeoisieDe rijke burgerij, zoals ondernemers en mensen met een hoog inkomen.) en de arbeidersklasse (het proletariaatDe groep arme arbeiders die alleen geld verdienen door te werken en geen bezit hebben.). Marx geloofde dat de arbeidersklasse in opstand zou komen en een revolutie zou starten, waarna een samenleving zonder klassen zou ontstaan: het communismePolitieke stroming die wil dat alle productiemiddelen in handen van de hele samenleving komen, meestal via een revolutie..

Marx’ ideeën waren radicaal en werden niet door alle socialisten gedeeld. De sociaaldemocraten waren bijvoorbeeld minder revolutionair. Zij geloofden dat verandering mogelijk was via hervormingen en democratische verkiezingen in plaats van een gewelddadige revolutie. De SDAP in Nederland was een voorbeeld van een sociaaldemocratische partij die binnen het parlement verbeteringen wilde bereiken voor de arbeidersklasse.

Tegen het einde van de negentiende eeuw ontstond er een scheiding tussen revolutionaire socialisten en sociaaldemocraten. De revolutionairen geloofden dat een kapitalistische samenleving alleen met geweld kon worden omvergeworpen, terwijl sociaaldemocraten ervan overtuigd waren dat stapsgewijze hervormingen via democratische middelen een betere oplossing waren.

3. Nederlandse burgers krijgen meer inspraak

De Verzuiling en de Schoolstrijd

In de tweede helft van de negentiende eeuw begon de verzuilingDe verdeling van de samenleving in aparte groepen op basis van geloof en politieke overtuiging, met eigen scholen, kranten en verenigingen. zich in Nederland te ontwikkelen. Dit betekende dat verschillende groepen in de samenleving zich steeds sterker organiseerden rond hun geloof of ideologie. Deze verzuiling vond juist in de negentiende eeuw plaats omdat de industrialisatie en urbanisatie ervoor zorgden dat de bevolking groeide en de samenleving complexer werd. Hierdoor ontstond er een grotere behoefte aan eigen organisaties en structuren binnen specifieke levensbeschouwelijke groepen. Daarnaast was het confessionalismePolitieke stroming waarbij mensen hun politieke ideeën baseren op hun geloof. een reactie op het doorgeslagen rationalisme van de Verlichting. Veel katholieken en protestanten vonden dat de samenleving te veel was beïnvloed door seculiere en liberale ideeën en wilden hun geloof een centrale plaats in het dagelijks leven geven. Daarom moest er vanuit het geloof lesgegeven kunnen worden. In Nederland werd dat toegestaan, maar dan werd zo’n school niet gesubsidieerd. De vier zuilen hadden zo hun eigen kijk op deze situatie:

• 

  Bron 13. Nederlandse socialisten zetten zich de hele negentiende eeuw in voor het algemeen mannenkiesrecht. Hiernavolgend zouden socialisten ook de feministische zaak oppakken.

  Liberalen: zij waren voor openbaar onderwijs, omdat zij vonden dat de overheid neutrale scholen moest aanbieden zonder religieuze invloed.

• Socialisten: zij wilden onderwijs voor iedereen toegankelijk maken en waren tegen elitevorming, maar hadden geen sterke voorkeur voor openbaar of bijzonder onderwijs.
• Katholieken: zij wilden katholiek onderwijs behouden en streden ervoor dat de overheid dit net zo zou financieren als het openbare onderwijs.
• Protestanten: net als de katholieken wilden zij hun eigen christelijke scholen kunnen behouden met financiële steun van de overheid.

Deze verschillen leidden tot de Schoolstrijd, een langdurig politiek conflict over de vraag of de overheid het bijzonder onderwijs (zoals katholieke en protestantse scholen) net zo moest financieren als openbare scholen. De verzuiling was niet alleen zichtbaar in het onderwijs, maar ook in het straatbeeld van Nederland. Elke zuil had zijn eigen kranten, zoals ‘De Telegraaf’ voor de liberalen, ‘Het Volk’ voor de socialisten en ‘De Tijd’ voor de katholieken. Daarnaast bestonden er aparte vakbonden, ziekenhuizen, sportverenigingen en zelfs winkels die waren verbonden aan een specifieke zuil. Mensen leefden grotendeels binnen hun eigen zuil, wat betekende dat sociale interactie tussen verschillende groepen beperkt was. Dit versterkte de maatschappelijke scheiding.

De opkomst van politieke stromingen

Tegen het einde van de negentiende eeuw werden de politieke en maatschappelijke tegenstellingen duidelijker. Uit deze politiek-maatschappelijke stromingenGroep mensen die dezelfde ideeën hebben over politiek en de samenleving, zoals liberalisme of socialisme. ontstonden ook de eerste politieke partijen. De Anti-Revolutionaire Partij (ARP), opgericht in 1879 onder leiding van Abraham Kuyper, was de eerste politieke partij van Nederland. Later volgden de liberalen met de oprichting van de Liberale Unie in 1885 en de socialisten, die zich in 1894 verenigden in de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). De confessionelen vormden naast de ARP later ook de Roomsch-Katholieke Staatspartij (RKSP) in 1926. De belangrijkste politieke waarden waren terug te vinden in deze partijen:

• Liberalen geloofden in individuele vrijheid en een zo klein mogelijke rol van de overheid. Zij vonden dat mensen hun eigen verantwoordelijkheid moesten nemen en waren voor vrijhandel en economische groei. Ze waren tegen al te veel sociale wetten, omdat zij geloofden dat de markt zichzelf zou reguleren.
• Socialisten zetten zich in voor betere arbeidsomstandigheden en sociale wetten. Zij vonden dat de overheid actief moest ingrijpen om ongelijkheid te verminderen. Dit leidde tot wetgeving zoals het verbod op kinderarbeid en de invoering van sociale verzekeringen.
• Confessionelen waren christelijke politici, zowel katholiek als protestants, die vonden dat het geloof een belangrijke rol moest spelen in de samenleving. Zij pleitten voor een sterke rol van de kerk in onderwijs en zorg en waren vaak tegen een te grote invloed van de staat op het dagelijks leven. Hun opkomst was mede een reactie op de groeiende ontkerkelijking en de liberale dominantie in de politiek.

Bron 14. Het resultaat van de Pacificatie van 1917. Een aantal politici zijn blij, want ze hebben precies gekregen waarvoor ze vochten. Maar Aletta Jacobs (feminist) is minder blij. Weet jij waarom? Heeft zij haar doelen bereikt of ontbreekt er nog wat voor haar?

Democratisering in 1917

De ‘Pacificatie van 1917’ was een belangrijk keerpunt in de Nederlandse democratisering. De voortdurende conflicten tussen de drie grote politieke stromingen – de liberalen, socialisten en confessionelen – zorgden voor een groeiende verdeeldheid in de samenleving. De liberalen wilden de nadruk leggen op openbaar onderwijs en waren terughoudend met kiesrechtuitbreiding, de socialisten streefden naar algemeen kiesrecht en betere arbeidsomstandigheden, terwijl de confessionelen vochten voor de gelijkstelling van bijzonder en openbaar onderwijs. Uiteindelijk leidde deze aanhoudende politieke impasse tot een compromis waarin alle partijen iets te winnen hadden. Dit compromis werd de Pacificatie van 1917, waarin twee grote kwesties definitief werden opgelost:

1. De Schoolstrijd: er werd besloten dat zowel bijzonder als openbaar onderwijs door de overheid gefinancierd zouden worden.
2. Algemeen kiesrechtIedereen mag stemmen, ongeacht geslacht, inkomen of afkomst. voor mannen: alle volwassen mannen kregen stemrecht, ongeacht hun sociale status.

In plaats van de verzuiling te doorbreken, versterken deze hervormingen de verzuiling; aangezien alle zuilen nu de middelen kregen om hun eigen scholen en maatschappelijke organisaties te behouden en verder uit te bouwen.

Feminisme en vrouwenkiesrecht

In de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond het feminismeBeweging die zich inzet voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen. als een emancipatiebewegingBeweging die zich inzet voor gelijke rechten van een bepaalde groep in de samenleving. die streed voor gelijke rechten voor vrouwen; niet alleen in Engeland maar ook in Nederland. Vrouwen hadden op dat moment weinig rechten: ze mochten niet stemmen, konden niet zelfstandig een bankrekening openen en hadden meestal geen toegang tot hoger onderwijs. Bovendien werden vrouwen voornamelijk geacht om voor het huishouden en de kinderen te zorgen.

De eerste feministische golf richtte zich vooral op onderwijs en kiesrecht voor vrouwen. Belangrijke figuren in deze beweging waren Aletta Jacobs, die als eerste vrouw in Nederland een universitaire opleiding afrondde, en Wilhelmina Drucker, een activist voor vrouwenrechten. In 1919 werd uiteindelijk het vrouwenkiesrecht ingevoerd, waardoor vrouwen dezelfde politieke rechten kregen als mannen.

Literatuur

Blom, Hans. Geschiedenis van de Nederlanden. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff, 2005.

Geschiedenis Havo/Vwo, Syllabus Centraal examen 2017, Domein A en B van het Examenprogramma.

Palmer, R. R., Colton, J., en Kramer, Loyd. A History of the Modern World. Boston: Mc Graw Hill, 2007.

Riessen, Marcel van. Oriëntatie op geschiedenis: basisboek voor de vakdocent. Assen: Drukkerij Van Gorcum,  2016.

Wilsum, W.P. van. Tijd van burgers en stoommachines 1900-1800 Moderne tijd: tijd van industrialisatie. Peize, 2016.