Kenmerkende aspecten tijdvak 10: televisie en computer

Kenmerkende aspecten

45. De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog.

46. De dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld.

47. De eenwording van Europa.

48. De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.

49. De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen.

Hoofdvragen
  • Wat wordt bedoeld met de Koude Oorlog en wat waartoe leidde deze oorlog?
  • Hoe maakte de dekolonisatie van Azië en Afrika een einde aan de westerse hegemonie in de wereld?
  • Door welke ontwikkelingen besloten Europese landen samen te werken en hoe zag die samenwerking tot en met de jaren 1990 er uit?
  • Wat waren de oorzaken en de gevolgen van de toenemende westerse welvaart vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw?
  • Waardoor werd Nederland een pluriforme en multiculturele samenleving?

45. De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog

  • Kan de term ‘Koude Oorlog’ verklaren.
  • Kan aangeven welke 2 ideologische blokken er tijdens de Koude Oorlog waren.

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.
Leerdoelen
  • Kan de term ‘Koude Oorlog’ verklaren.
  • Kan aangeven welke 2 ideologische blokken er tijdens de Koude Oorlog waren.
Extra uitleg

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.

Na de Tweede Wereldoorlog bleven de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie over als supermachten. Hun ideologische tegenstelling – kapitalistisch liberalisme tegenover communisme – en streven naar invloedssferen leidden tot wantrouwen; beide landen voelden zich door de ander bedreigd.

 

Verdeling van de wereld

Onder leiding van de VS en de Sovjet-Unie kwamen twee ideologische blokken van landen tegenover elkaar te staan. De wereld werd opgesplitst doordat veel landen zich genoodzaakt zagen een kant te kiezen. Europa werd tijdens de Koude Oorlog letterlijk in tweeën gedeeld, met het ‘IJzeren Gordijn’ als grens. Dat was een bijnaam voor de streng bewaakte grens die Oost- en West-Europa van elkaar scheidde.

Door de nucleaire wapenwedloop tussen de blokken groeide de kans op een atoomoorlog. Tijden van hoog oplopende spanning wisselden zich af met perioden van ontspanning, waarin werd overlegd over beperking van de bewapening. Tot een rechtstreeks gewapend conflict tussen de VS en de SU kwam het niet. Er was steeds sprake van dreiging, maar vooral van indirecte oorlogshandelingen; vandaar de term ‘koude oorlog’. In 1989, met als hoogtepunt de val van de Berlijnse Muur, kwam er een vreedzaam einde aan de Koude Oorlog.

Bron 1. Een kaart met daarop de 'drie werelden' van de Koude Oorlog. In het blauw de 'eerste wereld' geleid door de Verenigde Staten. In het rood de 'tweede wereld' geleid door de Sovjet-Unie. En in het groen de 'derde wereld', de neutrale landen.
Bron 2. Ondanks dat zowel de SU als de VS zich in conflicten mengden, kwam het nooit tot een direct vechten tussen beide grootmachten. Zo ook niet tijdens de Vietnamoorlog waar Amerikaanse soldaten werden ingezet tegen het communistische Noord-Vietnam.

Je moet eerst inloggen voordat je de opdrachten kan maken.

46. De dekolonisatie die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld

  • Kan uitleggen dat de Tweede Wereldoorlog het proces van dekolonisatie in bijvoorbeeld Nederlands-Indië en Frans-Indochina heeft versneld.
  • Kan uitleggen dat de dekolonisatie in Azië werd beïnvloed door de Koude Oorlog.
  • Kan de dekolonisatie in verband brengen met het einde van de westerse hegemonie in de wereld.

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.
Leerdoelen
  • Kan uitleggen dat de Tweede Wereldoorlog het proces van dekolonisatie in bijvoorbeeld Nederlands-Indië en Frans-Indochina heeft versneld.
  • Kan uitleggen dat de dekolonisatie in Azië werd beïnvloed door de Koude Oorlog.
  • Kan de dekolonisatie in verband brengen met het einde van de westerse hegemonie in de wereld.
Extra uitleg

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Japan Europese koloniën in Azië. Deze bezetting zorgde voor een toename van het verzet tegen ‘vreemde overheersers’ in de koloniën. Na de Japanse overgave grepen nationalisten in bijvoorbeeld Frans-Indochina en in Nederlands-Indië hun kans en riepen de onafhankelijkheid uit. Maar de twee moederlanden legden zich daar niet bij neer. Zij probeerden hun gezag met geweld te herstellen. Dat leidde tot een bloedige strijd. Het verloop van beide onafhankelijkheidsoorlogen werd beïnvloed door het conflict tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De Verenigde Staten zagen de leider van de Vietnamese nationalisten als een communist en steunden daarom Frankrijk. In Indonesië wilden zij voorkomen dat Indonesische nationalisten steun zouden zoeken in de Sovjet-Unie voor hun onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland. Daarom kozen zij partij tegen Nederland in deze onafhankelijkheidsoorlog – waar ze later weer op terugkwamen. Zo kwam er na 1945 een einde aan de westerse hegemonieWest-Europese overheersing van Afrika en grote delen van Azië. in de wereld. Groot-Brittannië vertrok uit Brits-Indië, Nederland uit Nederlands-Indië en Frankrijk uit Indochina. In de jaren zestig volgde de onafhankelijkheid van een groot aantal koloniën in Afrika. Door deze dekolonisatieHet tot zelfbestuur brengen / onafhankelijk worden van een kolonie. ontstonden tientallen nieuwe staten (bron 3).

Bron 3. De dekolonisatie van Afrika verliep geleidelijk. Pas in 2011 werden de laatste staten onafhankelijk.
Bron 4. Een uitgebrande LaSalle Series 52 Sedan van een westerse officier, na de Slag om Surabaya. Eén van de vele schermutselingen nadat de leiders van de Indonesische Republiek de onafhankelijkheid hadden uitgeroepen.

Je moet eerst inloggen voordat je de opdrachten kan maken.

47. De eenwording van Europa

  • Kan het ontstaan van de Europese samenwerking na 1945 in verband brengen met de economische en politiek-culturele ontwikkelingen tijdens het Interbellum en de blokvorming tijdens Koude Oorlog.
  • Kan aangeven waardoor Oost-Europese landen pas na 1989 deel gingen nemen aan de Europese samenwerking.

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.
Leerdoelen
  • Kan het ontstaan van de Europese samenwerking na 1945 in verband brengen met de economische en politiek-culturele ontwikkelingen tijdens het Interbellum en de blokvorming tijdens Koude Oorlog.
  • Kan aangeven waardoor Oost-Europese landen pas na 1989 deel gingen nemen aan de Europese samenwerking.
Extra uitleg

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.

Bron 5. Het Marshall Plan, dat als doel had de door de Tweede Wereldoorlog getroffen landen economisch te ondersteunen, was één van de eerste initiatieven tot economische samenwerking.

Na de Tweede Wereldoorlog werkten (West-)Europese landen meer dan ooit met elkaar samen. Het ontstaan van deze (economische) samenwerking in Europa in de jaren 1950 hield verband met een drietal ontwikkelingen:

  • Ten eerste: de crisis van het wereldkapitalisme in de jaren dertig. Politici na de oorlog wilden door economische samenwerking voorkomen dat er ooit weer zo’n internationale crisis zou uitbreken.
  • Ten tweede: het nationalisme dat had geleid tot de twee wereldoorlogen in de twintigste eeuw. Frankrijk en (West-)Duitsland, de aartsrivalen, wilden een nieuwe oorlog voorkomen en kozen voor economische samenwerking, bijvoorbeeld op het gebied van kolen en staal. Omdat de kolen- en staalindustrie de grondstoffen leverde voor de bewapening, kon door gezamenlijk beheer worden voorkomen dat één land zich (stiekem) zou bewapenen. Dit droeg bij aan wederzijds vertrouwen.
  • Ten derde: de Koude Oorlog. In een economisch sterk en verenigd West-Europa maakte het communisme minder kans. Bovendien kon een sterk Europa beter de kosten van een krachtig leger dragen.

De Europese samenwerkingOntwikkeling waarbij Europese landen (vooral op economisch gebied) steeds meer gaan samenwerken en één geheel vormen. kreeg in de jaren 1990 vorm in de Europese Unie. Doordat de Koude Oorlog eindigde in een nederlaag voor de Sovjet-Unie, konden landen van het voormalige Oostblok en delen van de Sovjet-Unie zich vanaf de jaren 2000 ook aansluiten bij de Europese Unie.

Je moet eerst inloggen voordat je de opdrachten kan maken.

48. De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen

  • Kan de toename van de welvaart in Nederland vanaf de jaren 1960 in verband brengen met het ontstaan van jeugdculturen.
  • Kent 3 voorbeelden van sociaal-culturele veranderingen de jaren 1960 en 1970 in Nederland
  • Kent 3 factoren die hebben bijgedragen aan deze sociale culturele veranderingen.

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.
Leerdoelen
  • Kan de toename van de welvaart in Nederland vanaf de jaren 1960 in verband brengen met het ontstaan van jeugdculturen.
  • Kent 3 voorbeelden van sociaal-culturele veranderingen de jaren 1960 en 1970 in Nederland
  • Kent 3 factoren die hebben bijgedragen aan deze sociale culturele veranderingen.
Extra uitleg

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.

In de jaren zestig stegen de lonen in Nederland sterk. Hierdoor kregen veel mensen meer te besteden en ook meer vrije tijd. Dit zorgde voor een nieuw gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid. Jongeren mochten in de jaren zeventig hun verdiende geld steeds vaker zelf houden en besteden, waardoor ze minder afhankelijk werden van hun ouders. Zo ontstonden er aparte jongerenculturen.

Steeds meer gezinnen kregen een televisie in de huiskamer. Daardoor kwamen er ook andere meningen en opvattingen binnen dan die uit de eigen kring, wat de blik op de wereld verruimde. Tegelijkertijd liep het kerkbezoek terug en verloor de kerk steeds meer grip op het dagelijks leven. Daardoor volgden minder mensen automatisch de christelijke leer. Deze kritische houding werd versterkt doordat jongeren langer en hoger onderwijs volgden. Onder invloed van al deze ontwikkelingen werden veel traditionele normen en waarden losgelaten, bijvoorbeeld op het gebied van gezagsverhoudingen, man-vrouwrelaties en seksualiteit.

Bron 6. Met de leus 'baas in eigen buik' maakten Nederlandse feministen duidelijk dat zij braken met de oude seksuele moraliteit van de jaren '50.

Je moet eerst inloggen voordat je de opdrachten kan maken.

49. De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen

  • Kent 3 oorzaken van het ontstaan van een pluriforme en multiculturele samenleving in Nederland.

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.
Leerdoelen
  • Kent 3 oorzaken van het ontstaan van een pluriforme en multiculturele samenleving in Nederland.
Extra uitleg

Basis uitleg

In het filmpje krijg je een overzicht van het onderwerp van deze paragraaf.

In de tweede helft van de twintigste eeuw kwamen er in West-Europa steeds meer immigranten uit andere (niet-westerse) culturen. Dat had verschillende oorzaken:

  • Door de dekolonisatie (bijvoorbeeld van Nederlands-Indië en later Suriname) kwamen honderdduizenden nieuwkomers uit Azië en Afrika naar West-Europa. Ook in Frankrijk gebeurde dit, bijvoorbeeld door de onafhankelijkheid van Algerije, wat leidde tot grote migratiestromen.
  • Door de snelle groei van de economie in de jaren zestig werden (tijdelijke) arbeidskrachten aangetrokken. Zo kwam een arbeidsmigratie op gang vanuit gebieden rond de Middellandse Zee (Zuid-Europa, Turkije en Marokko). Hoewel het vaak de bedoeling was dat deze ‘gastarbeiders’ na verloop van tijd zouden terugkeren, bleven velen uiteindelijk in West-Europa en stichtten daar gezinnen.
  • Door oorlog en geweld elders in de wereld vluchtten mensen naar het veilige West-Europa. Deze asielzoekers zorgden voor nog meer diversiteit in de West-Europese samenlevingen.

Maar overal bleef de westerse cultuur toonaangevend en werden migrantengroepen sterk door die cultuur beïnvloed. De veelvormigheid van de samenleving nam toe, niet alleen door migranten, maar ook door het loslaten van traditionele normen en waarden. In sommige gevallen leidde deze pluriforme samenlevingSamenleving met veel variatie in meningen, normen en waarden. tot botsingen, bijvoorbeeld rond religieuze gebruiken of integratie in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Maar in de meeste gevallen leidde deze multiculturele samenlevingSamenleving met elementen uit verschillende culturen. tot steeds grotere diversiteit aan leefpatronen en een groeiend individualisme, dat zichtbaar werd in persoonlijke levensstijl, culturele keuzes en politieke opvattingen.

Bron 7. De multiculturele samenleving samengevat op een ansichtkaart.
Bron 8. Met de komst van arbeidsmigranten werd ook exotisch eten uit die gebieden geïntroduceerd in Nederland. Zo is de kebapzaak niet meer uit het Nederlandse straatbeeld te denken.

Je moet eerst inloggen voordat je de opdrachten kan maken.

Literatuur

Blom, Hans. Geschiedenis van de Nederlanden. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff, 2005.

Geschiedenis Havo/Vwo, Syllabus Centraal examen 2017, Domein A en B van het Examenprogramma.

Palmer, R. R., Colton, J., en Kramer, Loyd. A History of the Modern World. Boston: Mc Graw Hill, 2007.

Riessen, Marcel van. Oriëntatie op geschiedenis: basisboek voor de vakdocent. Assen: Drukkerij Van Gorcum,  2016.

Wilsum, W.P. van. Tijd van televisie en computer, de periode na 1945 Moderne tijd. Peize, 2018.